Aile bireyleri de rehabilitasyon sürecine dahil olmalı…
Doğuştan uzuv defektiyle doğan ya da travmatik sebeplerle uzuv kaybı yaşayan çocuklar için bu durum, hem ailesi hem de yaşları ilerledikçe kendileri için büyük bir problem olarak algılanıyor. Rehabilitasyon teknolojilerinde ve tıp alanındaki gelişmelerle birlikte çocuklara özel protez uygulamalarının son 20 yılda artış gösterdiğini belirten Öğretim Görevlisi Mert İlhan, çocuklara uygun protezlere kapsamlı bir değerlendirme sonunda karar verilmesi gerektiğini ifade ediyor. İlhan, özellikle protez bakımının ve doğru kullanımının çocuk tarafından bağımsız olarak başarılamayacağı erken yaşlarda aile bireylerinin rehabilitasyon sürecine dahil olmaları gerektiğini vurguluyor.
Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ortez ve Protez Bölümü Öğretim Görevlisi Mert İlhan, çocuklarda protez kullanımının kriterlerine değindi ve ailelere tavsiyelerde bulundu.
Son 20 yıldaki gelişmeler engelleri azaltıyor
Doğuştan uzuv defektiyle doğan ya da travmatik sebeplerle uzuv kaybı yaşayan çocuklar için bu durumun hem ailesi hem de yaşları ilerledikçe kendileri için büyük bir problem olarak algılandığını belirten Öğretim Görevlisi Mert İlhan, ”Doğuştan uzuv eksiklikleri, pediatrik uzuv kayıplarının en sık görülen nedenidir. Bunu travmatik sebepler ve edinsel ampütasyonlar takip ediyor. Uzuv kayıpları, çocukların normal motor gelişimlerinde limitasyonlara neden oluyor ve ciddi hareket kısıtlılıkları meydana getirebiliyor. Rehabilitasyon teknolojilerinde ve tıp alanındaki gelişmelerle birlikte çocuklara özel protez uygulamaları, son 20 yılda artış gösterdi. Çocukların kendilerine özgü protezler kullanarak kendi yaşıtlarıyla günlük yaşam aktivitelerinde katılımı ve önündeki engeller her geçen yıl daha da azalıyor.” dedi.
Protezler fonksiyonel, sağlam ve hafif üretilmeli
Öğretim Görevlisi Mert İlhan, ampute çocukların yüksek aktivite düzeyinin protez bileşenlerini yüksek derece strese maruz bıraktığını söyledi ve sözlerine şöyle devam etti:
”Bu nedenle protezin tüm bileşenlerinin yüksek mukavemete sahip materyallerden yapılması, aktif yaşam tarzına uyumlu bir şekilde düzenlenmesi gerekiyor. Çocuk protezlerinin üretiminde çocukların en aktif protez kullanıcıları olduğu göz önünde bulundurulmalı, tüm bileşenler çocukların zıplama ve koşma gibi yüksek aktivite düzeyine uygun olacak şekilde, fonksiyonel, sağlam ve hafif üretilmeli. Pediatrik protez kullanıcılarının yetişkinlerden en önemli farkının, sürekli büyüyen ve gelişim gösteren vücutlarının protez bileşenleriyle uyumunda yaşanacak problemler olacağı unutulmamalı. Bu nedenle protez parçalarının çocuk büyüdükçe değiştirilebilir ve yeniden düzenlenebilir şekilde üretilmesi büyük önem taşıyor. Protezin donanımlarının vücudun diğer eklemlerinde yaralanma meydana getirmeyecek modifikasyonlar içermesi gerekiyor.”
Protez çocuğun büyüme ihtiyacına cevap vermeli
Protezin ideal olarak çocuğun oturma, çömelme, emekleme ve diğer fiziksel aktivitelerde ilerlemesine izin vermesi gerektiğini vurgulayan Öğretim Görevlisi Mert İlhan, ”Protez kararı verilirken yetişkin ve çocuk protez kullanıcıları arasındaki en önemli ayırt edici faktör, protezlerin çocukların büyüme ihtiyacına cevap verme zorunluluğudur. Haliyle çocuklarda belirli bir yaşa kadar protez bileşenlerinin gelişimine uygun olarak değiştirilmemesi, çocukta aktivite sınırlılıkları yaratarak çocuğun hem lokomotor hem de psikososyal gelişimini sekteye uğratacaktır. Bu yüzden çocuklara uygun protezlere kapsamlı bir değerlendirme sonunda karar verilmesi, periyodik değerlendirmelerle protezin vücuda uyumu belirlenmesi ve yaşına uygun değişimleri yapmak çok önemlidir.” diye konuştu.
Yanlış üretilmiş protezler vücutta sorunlar yaratıyor
İlhan, ‘Protezin çocuğun gelişim evrelerine uygun, uzvunun antropometrisine tam uyum sağlayacak şekilde üretilmemesi, enerji tüketiminin artmasına, çocuğun proteziyle hareket ederken güven problemi yaşamasına ve günlük yaşam aktivitelerinde limitasyonlara neden olur.’ dedi ve sözlerine şöyle devam etti:
”Çocuğun protez kullanan uzvunda deri problemleri, kas kısalıkları ve eklem hareket sınırlılıkları meydana gelebilir. Çocuk vücuduna uygun olmayan bir protezle yanlış hareket paternleri geliştirebilir. Ayrıca yanlış üretilmiş protezler vücudun diğer bölgelerinde kas iskelet sistemi sorunlarına neden olarak ağrı ve normal eklem hareketinde kısıtlılıklara neden olur ve bu problemler ilerleyici postür problemlerine yol açabilir. Protez teknolojileri oldukça gelişme gösterse de günümüzde hala her yaş için çocuğun kilosuna ve boyuna uygun protez bileşenleri bulmak mümkün olmayabiliyor. Bu nedenle özellikle ergenlik dönemine erişmiş çocuklarda çoğu zaman hem çocuk hem de yetişkin bileşenlerinin tek bir protez üzerinde kullanılması tercih ediliyor.”
Protez bileşenleri ne zaman değiştirilmeli?
Çocukların iskelet sistemleri olgunlaşana kadar her 12 ila 24 ayda bir yeni proteze ihtiyaç duyduklarını belirten Öğretim Görevlisi Mert İlhan, ”Bu süre, yetişkinler için genellikle her 3- 5 yılda birdir. Çocuklarda ilk protez için doğru zaman, gelişim basamaklarına uygun olarak kol protezleri için oturma dengesinin sağlandığı, bacak protezleri için ise ayağa kalkmaya başlandığı zamandır. Protez bileşenlerinin değişimi 5 yaşına kadar yılda bir gerçekleştirilmeli, 5 ve 12 yaş arasındaki çocuklarda iki yılda bir ve 12 yaştan sonra 21 yaşına kadar üç ila dört yılda bir periyodik değerlendirmeler yapılarak değiştirilmeli” dedi.
Çocuğa kullanım stratejileri öğretilmeli
Çocuk protezlerinin kullanımında ailenin de çocuk ile birlikte rehabilitasyon sürecine dahil edilerek eğitilmesinin büyük önem taşıdığını vurgulayan Öğretim Görevlisi Mert İlhan, ”Özellikle protez bakımının ve doğru kullanımının çocuk tarafından bağımsız olarak başarılamayacağı erken yaşlarda aile bireylerinin çocuğa kullanım stratejilerinin öğretilmesi ve günlük bakımının sağlanması konusunda destek olması gerekiyor. Uygun olmayan protezler yürüyüş bozukluklarına ve postüral deformitelere neden olabiliyor. Bu yüzden fizyoterapist tarafından periyodik değerlendirilmesi gereken çocuğun verilen bakım yönergelerini ve proteze uyumunu arttıracak egzersizlerini aksatmadan uygulaması önemlidir.” diye konuştu.
Erken protez kullanımı teşvik edilmeli
Çocuğun protezini bağımsız olarak kullanabilmesinin, yaşına uygun spor ve rekreasyonel aktivitelere katılımının psikososyal gelişimini olumlu etkilediğini ifade eden Öğretim Görevlisi Mert İlhan, ”Bu yüzden protez kullanımı teşvik edilmeli, 1 yaşından önce protez kullanımına başlamanın protezi daha çabuk kabullenmeyi sağladığı unutulmamalı. Geç protez kullanımına başlayan çocuklarda aktivitelerinde yeterliliklerinin azaldığı, protezi benimsemede güçlük çektikleri göz önünde bulundurulmalı.” dedi.