Elon Musk'ın mükemmel gelecek hayalinin temel taşı Tesla, bir kez daha gündemde. Ancak bu kez konu Tesla'nın başarıları değil, şirket çalışanlarının maruz kaldıkları ırkçı/cinsiyetçi tacizler ve hakaretler hakkında açtıkları davalar. Çalışanların suçlamalarında korkunç detaylar mevcut. Sözün kısası Musk'ı oldukça zor günler bekliyor.
Alisa Blickman, birlikte çalıştığı erkeklerin, kadın çalışanlara puan verdiğini, kalçalarının fotoğraflarını çektiğini ve tecavüz imalarında bulunduğunu söyledi. Alex Corella, meslektaşlarının homofobik şakalarına maruz kaldığını belirtti. Jessica Brooks, erkeklerin sürekli kendisine ıslık çalıp dik dik bakmasından ve elle taciz etmesinden bıktığı için çalışma alanının etrafını kolilerle çevirip kendisine bir bariyer inşa ettiğini anlattı. Terrance Dobbins ise çalışanların kendisine ırkçı ve cinsel içerikli espriler yaptığını söyledi.
Bunlar son 5 yılda Tesla'ya karşı açılmış 40'tan fazla davadan sadece birkaçı. Davaları açanların bir kısmı halen şirkette çalışıyor, bir kısmı ise çoktan ayrılmış. Ancak şikayetleri ortak: Tesla cinsiyetçi ve ırkçı bir çalışma kültürünü besliyor.
Elon Musk, Tesla'yı ütopik gelecek vizyonunun bir parçası olarak hayata geçirdi. Musk daha önce "Tesla otomobileri hayat kurtarıyor" derken imalat süreçlerinin de tamamen otomatize edildiği bir fabrika hayali kurduğundan bahsediyordu. Ancak şu an için Tesla otomobilleri halen insanlar tarafından üretiliyor. Ve şirketin çalışanlarının birçoğu Tesla'daki ırkçı ve cinsiyetçi ortamda yaşanan ayrımcılıkların bu fütüristik hayallere darbe vurduğunu söylüyor.
Bütün davalar bir araya geldiğinde ortaya küfürlerin, elle tacizin ve tehditlerin oldukça sıradan olduğu, insan kaynakları departmanının ise çoğu zaman çalışanların kaygılarına yanıt veremediği bir çalışma ortamı tablosu çıkıyor. Dava dosyalarına göre, bazı durumlarda yardım istemek için yöneticilerine başvuran çalışanlar azarlanarak hatta işten çıkarılarak cezalandırılıyor.
"NEREDEYSE HER GÜN" CİNSEL TACİZ
Tesla'ya dava açanlardan biri olan Jessica Barraza, Kasım ayında Washington Post gazetesine yaptığı açıklamada, "neredeyse her gün" cinsel tacize uğradığını belirtiyor ve "Yaklaşık üç yıl boyunca bütün o tacizleri yaşamak güvenlik hissinizi alıp götürüyor; adeta insanlıktan çıkıyorsunuz" diye anlatıyordu yaşadıklarını.
Elon Musk, Insider'ın davalarla ilgili yorum taleplerine yanıt vermedi. Şirketten yapılan açıklamada ise münferit davalara ilişkin yorum yapılmadı ve fakat "Tesla, yanıt vermek için uygun zeminin medya değil, gerçek olguların ve kanıtların dinleneceği bir mahkeme olduğuna inanmaktadır" ifadeleri kullanıldı.
Tesla davaların çok büyük bir kısmında özel arabulucuya gitmek için taleplerde bulundu. En az üç dava düşürüldü, üç dava ise mahkemede anlaşmayla sonuçlandı. Birçoğu ise ya arabulucuya taşındı ya da Tesla'nın bu konudaki savunması bekleniyor.
Diğer yandan Tesla birçok davayı sessiz sedasız çözmüş olsa da bu sağlam zırhta bazı çatlaklar da oluşmaya başladı. Geçen yıl biri mahkemede biri arabulucuda olmak üzere iki büyük ayrımcılık davasını kaybeden şirkete ABD hükümetine bağlı bir denetleyici kuruluş tarafından da dava açıldı.
ÜRETİM ARTTIKÇA ÇALIŞAN, ÇALIŞAN ARTTIKÇA DAVALAR ARTIYOR
Tesla'nın en büyük üretim merkezi, ABD'nin California eyaletinin Fremont şehrinde bulunuyor. Burada üretilen yüz binlerce elektrikli otomobilin en ucuzu 46.900 dolara satılırken fiyatlar ek özelliklerle 130.000 doları aşabiliyor. Fabrikada 10.000'den fazla personel çalışıyor. Tesla üretimi her yıl aşağı yukarı yüzde 50 artırma hedefinde olduğu için, çalışanlar üzerinde de büyük bir performans baskısı var.
18 yıl önce kurulan şirketin üretimi ve çalışan sayısı arttıkça, hakkında açılan davalar da çoğalıyor. Özellikle cinsel taciz ve ırk ayrımcılığını konu alan davaların sayısında her geçen yıl artışlar yaşandı. 2021'de ise adeta bir rekor kırıldı ve sayı 46'ya ulaştı.
"HAYRET VERİCİ BİR SAYI"
Insider'ın incelemesine göre, bu 46 davanın yüzde 60'ından fazlası fabrikadaki çalışma koşullarıyla ilgiliydi. Bu davaların birçoğunda kadınlar ve beyaz ırktan olmayan müştekiler, ırkçı ve cinsiyetçi davranışlarla karşı karşıya kaldıklarını belirtti.
Insider'a konuşan hukuk ve çalışma uzmanları, sadece davaların sayısının bile Tesla için bir kaygı sebebi olması gerektiğini belirtti. Çok sayıda ünlü ismin cinsel taciz ve saldırı davalarında tarafları temsil etmiş olan Avukat Lisa Bloom, "10.000 çalışanı olan bir tesis için 46 hayret verici bir sayı" yorumunu yaptı.
Bloom, "Sözlü ya da fiziksel tacizin kurbanı olan çoğu insan, sesini yükseltmekte tereddüt eder. Bu tür davaların açılması çok daha derin ve endemik bir sorun olduğuna işaret ediyor. Bunlar muhtemelen buzdağının görünen kısmı" dedi.
Birleşmiş Otomotiv Çalışanları (UAW) sendikası içindeki şirketlere karşı açılmış cinsel taciz davalarında çalışmış olan Avukat Deborah Gordon ise, normal koşullarda otomotiv fabrikalarında bir yılda açılan cinsel taciz ve ırk ayrımcılığı davalarının sayısının bir elin parmaklarını geçmediğini söyledi.
N BELİRLEYİCİ FAKTÖR MUSK'IN TAVRI
Musk'ın Tesla'nın yönetiminde en büyük söz sahibi olduğu ve meselelerle birebir ilgilendiği bilinen bir gerçek. Hatta kendisi de 2018 yılında verdiği bir röportajda haftada 120 saat çalışıp fabrikada uyuduğunu açıklamıştı.
Bu liderlik anlayışı nedeniyle dava açan birçok eski çalışan Musk'ın Fremont fabrikasındaki "düşmanca iş ortamından" haberdar olduğunu savunuyor.
Davacıların birçoğunun temsilcisi Lawrence Organ, şikayetlere konu olmuş birçok olayda Musk'ın da fabrikada olduğuna dair tanıklar olduğunu belirterek, "Fabrikadaki davranışlar hakkında bilgi sahibi olmadığına inanmak çok zor ve fakat Musk'tan bu davranışlara müsamaha gösterilmeyeceğine dair net bir mesaj da gelmiyor" dedi.
üştekilerin dördü Musk'la şikayetleri konusunda doğrudan bağlantı kurduklarını, ikisi ise Musk'ın Twitter'daki tavrının yaşadıkları tacizlere dolaylı yoldan katkı yaptığını belirtti.
Örneğin, çok sayıda siyahi personel 2017'de Musk'a "ırk bazlı tacizler" yaşandığını bildirmişti. Musk'ın buna yanıtı fabrika çalışanlarına gönderdiği şu e-posta olmuştu:
"Koca bir pislik olmamak kısmen, tarihsel olarak daha az temsil edilmiş bir gruptaki kişilerin nasıl hissettiğini göz önünde bulundurmaktır. Bazen böyle şeyler istemeden olur, o durumlarda özür dilemelisiniz. Adil olmak gerekirse, eğer biri size pislik yaptıysa ama samimiyetle özür diliyorsa, vurdumduymaz olup o özrü kabul etmek önemlidir."
Diğer yandan, Musk'ın Twitter personası da dava dosyalarına girdi.
İki kadın çalışanın şikayetnamelerinde Musk'ın adının kısaltması "TITS" (memeler) olacak bir üniversite kurmayı planladığına dair şakası ve Tesla modellerinin isimlerini bir araya getirince "S3XY" (seksi) kelimesinin ortaya çıktığına dikkat çeken tweet'i de yer aldı.
ERKEK AĞIRLIKLI PERSONEL YAPISI
Tesla'nın 2020'de yayımlanan bir raporuna göre, şirketteki tüm çalışanların yüzde 79'unu, yönetici kadroların ise yüzde 83'ünü erkekler oluşturuyor. Yale Hukuk Okulu'ndan çalışma hayatı uzmanı Vicki Schulz, bir şirketin çalışanlarında çeşitlilik olmamasının cinsel taciz bağlamında bir "risk faktörü" olduğunu söyledi.
Schulz, "Çoğunlukta olan gruplar diğerlerine oraya ait olmadıklarını göstermek için cinsel ve ırksal tacizi kullanır" diye konuştu.
Tesla'nın son çeşitlilik raporunda "çoğunluğu azınlık" tanımlaması yapılıyor. Tesla'da çalışanların yaklaşık yüzde 60'ının beyaz olmayan bireyler olduğu belirtiliyor. Ancak siyahi çalışanlar ABD'de iş gücünün yüzde 10'unu oluştururken, direktör ve üstü seviyelerdeki oranları ise sadece yüzde 4.
Tesla, Fremont fabrikasındaki oranlarla ilgili net bir açıklamada bulunmadı.
DAVA DOSYALARINA GÖRE BAZI YÖNETİCİLER DE TACİZCİ
Michala Curran, Tesla'daki ilk haftasında yöneticisinin kendisine "poposunu sallamasını" ve bir egzotik dansçı olmasını söyleyip kalçasına bir şaplak atmaya çalıştığını öne sürdü. Curran, Washington Post'a yaptığı açıklamada "Çok korktum, kime sığınacağımı bilemedim. Etrafımdaki herkesin erkek olduğunu biliyordum ama onların da aynı düşünce yapısına sahip olup olmadıklarını bilmiyordum" diye anlatmıştı bu olayın ardından hissettiklerini.
Son 5 yıl içinde Tesla'ya dava açan 24 kadından sadece biri Curran. Dava dilekçelerinde kadınlar cinsel tacize, elle sarkıntılığa ve fiziksel saldırıya uğradıklarını iddia ediyor. Bazıları hak ettikleri zamları ve terfileri alamadıklarını öne sürüyor.
Müştekilerin çoğunluğu geçmişte Fremont fabrikasında çalışmış olanlar. 25 kadar eski çalışanın dava dosyalarında yöneticilerin tacizlerinin altı çiziliyor. Tesla, Curran'ın davasını arabulucuya taşımak için başvuruda bulundu ve kararın Mayıs ayında açıklanması bekleniyor. Geri kalan 23 dava da ya arabuluculuğa taşındı ya da Tesla'nın konuyla ilgili başvurusunun ardından çıkacak karar bekleniyor.
YANAKTAN ÖPEN DE VAR SARILIP MASAJ YAPAN DA
Bazı dava dilekçelerinde yöneticilerin tavırları "tehdit edici" olarak nitelendiriliyor. Örneğin satış temsilcisi Kristin Ortiz yöneticisinin kendisini takip ettiği, onun yanındayken üzerini değiştirmesini istediği, kendisine "mağazanın güzeli" diye isim taktığı ve bir seferinde "yanağından öptüğü" şikayetlerinde bulundu.
Erica Cloud yöneticisinin davranışları nedeniyle "emniyetinden endişeye düştüğünü" belirtti. Söz konusu yöneticinin kendisine "sarılıp masaj yaptığını" ve sık sık penisinden bahsettiğini ifade eden Cloud, olayı insan kaynaklarına bildirdiğini ve birkaç ay sonra o yöneticiyle birlikte çalışmasına gerek kalmadığını da vurguladı.
Bir başka eski çalışan Dominique Keeton ise doğrudan bağlı olduğu yöneticisinin kendisine "Seninle samimi olmak istiyorum" şeklinde mesajlar gönderdiğini ve kendisini "küçültmek, aşağılamak ve insanlıktan yoksun bırakmak" için sürekli ırkçı hakaretler ve beyazların üstünlüğünü savunan bir dil kullandığını belirtti.
On ikiden fazla çalışan bu cinsiyetçi ve ırkçı davranışları ya da tacizleri bildirdikleri takdirde işten kovulmakla tehdit edildi, yedi çalışan ise kovuldu.
İNSAN KAYNAKLARINA GİTMEK DE ÇÖZÜM OLMADI
Bazı çalışanların dava dilekçelerinde şikayetlerini Tesla'nın insan kaynakları departmanına taşıdıkları ancak ya azarlandıkları ya da yok sayıldıkları belirtildi.
Eden Mederos, aynı departmanda çalıştığı erkeklerin sık sık "Tesla'da İK yok" diye şaka yaptığını dilekçesine eklerken, meslektaşlarının ve yöneticisinin "neredeyse her gün" yaşadığı tacizlerini şikayet edecek bir merci bulamadığını belirtti. Mederos, nihayet şikayetini insan kaynaklarına bildirdiğinde ise yöneticisi tarafından "yalancı" olmakla itham edildiğini ve İK temsilcisinin suçlamaları "agresif" bulduğunu aktardı.
Insider'ın incelediği 46 davanın 13'ünde müştekiler insan kaynaklarına sözle, yazıyla ya da e-posta yoluyla iletilen başvurular karşısında ya hiçbir şey yapılmadığını ya da minimum devamlılık sağlandığını söyledi. 22 eski çalışan İK ile görüştükten sonra işten kovulduklarını belirtti.
California eyaletinde insan hakları ihlallerini denetleyen bir kuruluşun üç yıllık araştırmasının ardından Şubat'ta açtığı davaya göre, Tesla'nın insan kaynakları departmanında eleman eksiği var ve çalışanlar yeterince eğitimli değil. Tesla'da her 740 çalışana 1 İK temsilcisi düşerken, ABD genelinde bu oran her 100 tam zamanlı çalışan için 2 temsilci.
Diğer yandan Malaisha Bivens, Kaylen Barker gibi eski çalışanlar, dava dosyalarında görüştükleri İK temsilcilerinin kendilerini tehdit ettiğini ve "itaatsizlik" ettiklerini belirten belgeler imzalamaya zorladıklarını ifade ediyor.
"BARAJ KAPAKLARI" AÇILIRSA NE OLUR?
Tesla'nın çalışanlarını anlaşmazlıkların arabulucu ile çözümüne zorlaması şirket hakkındaki tüm suçlamaları takip etmeyi zorlaştırıyor. Ancak Bloomberg, 2016'dan Eylül 2022'ye Tesla hakkında 90 kadar arabulucu şikayeti yapıldığını bildirmişti.
Bugüne kadar arabulucu sadece bir davacının haklı olduğuna karar verdi. (Melvin Berry isimli bu davacıya 1 milyon Dolar ödeme yapıldı.) 11 davayı Tesla kazandı. Geri kalan davalarda anlaşmaya varıldı, dava düşürüldü ya da geri çekildi.
Ardından Ekim ayında San Francisco Federal Mahkemesi Tesla'nın eski bir taşeronu olan Owen Diaz'ın Irkçılık yapıldığı yönündeki şikayetini haklı buldu. 137 milyon dolardan fazla tazminat ödemeye mahkûm edilen Tesla, kararı temyize götürme sürecinde.
Çalışma avukatı Helen Rella, Diaz hakkındaki kararın "baraj kapaklarını açabileceğini" ve Tesla'nın dava seli alında kalabileceğini söyledi. Nitekim Tesla yönetim kurulu üyeleri de daha önce benzer kaygılar dile getirmişti.
Diğer yandan Tesla başka bir davayla daha boğuşuyor.
Yukarıda da dediğimiz gibi, Şubat ayında, California Adil Çalışma ve Barınma Bakanlığı, Fremont fabrikasındaki sistemik ırkçı ayrımcılık ve tacizler nedeniyle şirkete dava açtı. Kurum, çalışanlardan yüzlerce çalışan aldıklarını belirtti.
Tesla ise bu davayı California'da kalmış son otomobil üreticisine düzenlenen bir saldırı olarak nitelendirdi ve ırkçılık yapan çalışanların her zaman disipline edildiğini ve işten çıkarıldığını savundu.