İstanbul'da Rus heyetiyle görüşmelere katılan Ukrayna heyet başkanı Arakhamia, aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 8 ülkeyi garantör ülke olarak görmek istediklerini söyledi.
Arakhamia, "Bizim teklifimiz bu şekildedir. Garantör olarak, BM Güvenlik Konseyi ülkeleri, Çin ve Rusya da orada var, onlardan ayrıca bahsedeceğim. ABD, Fransa, Türkiye ki şu anda buradayız, Almanya, Kanada, Polonya ve İsrail. Bu anlaşmanın da ucunu açık bırakmak istiyoruz, katılmak isteyen başka ülkeler de olursa bunu yapabilsinler" diye konuştu.
Bu açıklama ile birlikte garantörlük kavramı bir kez daha gündem oldu. Peki garantörlük ne? Ukrayna’nın garantörlük için istediği ülkeler hangileri? Türkiye’nin garantör olduğu ülkeler neler?
Garantör ülke kısaca, güvence veren ve bunun gerçekleşmesini gözeten ve denetleyen devlet anlamına gelmektedir.
Garantör ülke başka bir ülkenin anlaşma ya da adımları üzerinde söz sahibi olabilir ve bunu denetler.
Ukrayna garantörlük konusunun NATO'nun 5. maddesine benzer olmasını istediğini ifade etmişti.
NATO'nun 5. maddesinde şu ifadeler yer alıyor:
"Taraflar, Kuzey Amerika'da veya Avrupa'da içlerinden bir veya daha çoğuna yöneltilecek silahlı bir saldırının hepsine yöneltilmiş bir saldırı olarak değerlendirileceği ve eğer böyle bir saldın olursa BM Yasası'nın 51. Maddesinde tanınan bireysel ya da toplu öz savunma hakkını kullanarak, Kuzey Atlantik bölgesinde güvenliği sağlamak ve korumak için bireysel olarak ve diğerleri ile birlikte, silahlı kuvvet kullanımı da dahil olmak üzere gerekli görülen eylemlerde bulunarak saldırıya uğrayan Taraf ya da Taraflara yardımcı olacakları konusunda anlaşmışlardır. Böylesi herhangi bir saldın ve bunun sonucu olarak alınan bütün önlemler derhal Güvenlik Konseyi'ne bildirilecektir. Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için gerekli önlemleri aldığı zaman, bu önlemlere son verilecektir."
Türkiye'nin hemen kuzeydoğusunda Artvin ve Ardahan illeri sınırında yer alan Acaristan veya Acara Özer Cumhuriyeti Türkiye'nin garantörü olduğu yerler arasında sayılıyor. 1921 Kars Antlaşması metninde 'Garantör' terimi geçmemekle birlikte 6. maddesine dayandırılarak, özerkliğinin Türkiye'nin garantörlüğünden bahsedilmektedir.
Türkiye'nin garantör olduğu yerlerden biri de Nahçıvan. 16 Mart 1921 tarihinde Moskova Anlaşması'nın imzalanması ile Türkiye Nahçıvan'ın garantör ülkelerinden biri olmuştur.
Kıbrıs ise Türkiye'nin garantörü olduğu en bilinen ülkeler arasında yer almaktadır. Kıbrıs Cumhuriyeti Birleşik Krallık, Yunanistan ve Türkiye garantörlüğü altında Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar ortaklığında kurulmuştur.
1959 yılında Zürih'te imzalanan Garanti Anlaşması'nın 2. maddesine göre Yunanistan, İngiltere ve Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını, ülke bütünlüğünü, güvenliğini ve anayasanın temel maddeleri ile oluşan durumu tanıyıp ve garanti ediyor.
Garantörlük durumunda Rusya'nın gelecekteki olası saldırısı bir anlamda, saldırının 'garantör ülkelere' açılması anlamını da taşıyor.
Ukrayna garantörlük ve güvenlik garantisi ile bir anlamda Rusya'nın muhtemel saldırılarını da NATO'ya girmeden engellemeyi amaçlıyor.
Ukrayna bu konuda Türkiye'nin de aralarında bulunduğu 8 ülkeyi garantör olarak istiyor. Bu ülkeleri de ABD, Fransa, Almanya, Kanada, Polonya, İsrail ve Türkiye olarak sıralıyor. Listede müzakereler olsa dahi ABD ile birlikte Türkiye'nin de bu listede mutlaka olması isteniyor.
Türkiye'nin özel olarak istenmesinin sebebi ise tam olarak açıklanmasa da Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne bağlanıyor. Zira Montrö'de, Türkiye’nin savaşa girmesi halinde uygulanacak kısıtlayıcı maddeler yer alıyor. Garantörlük kapsamına alınması durumunda olası bir saldırı Türkiye'ye de yapılmış olacağından Boğazlar’daki tüm yetkiyi üzerine alabileceği ve bu nedenle Ukrayna'nın tercihi olduğu ifade ediliyor.
NATO Zirvesi dönüşünde gazetecilerin sorusunu yanıtlayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Türkiye garantör ülke olur mu?" sorusuna "Savaşı sonlandırmak için başından beri büyük gayretler ortaya koyduk. Tabii bütün bunlar garantörlük, bunun dışında arabuluculuk görevini Türkiye’nin yapabileceğinin en güzel örneği oldu. Şimdi Zelenskiy ile bir telefon görüşmem olacak. Putin ile de büyük ihtimalle bir görüşmem olabilir. Bu görüşmelerde de bu NATO’daki görüşmelerin kendileriyle bir müzakeresini, değerlendirmesini yapıp, bundan sonraki sürece yönelik ‘Artık barış için atılacak adımın mimarı sen olmalısın’ demeliyiz. ‘Buna bir onurlu çıkış yap’ demek suretiyle bu işi tatlıya bağlamanın yolunu aramamız lazım" ifadelerini kullanmış ve yeşil ışık yakmıştı.
Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ise Ukraynalı mevkidaşı Kuleba ile geçtiğimiz haftalarda gerçekleştirdiği görüşme sonrası İngiltere, ABD ve Türkiye'nin garantör ülke olacağına ilişkin haberlere ilişkin soru üzerine Çavuşoğlu, "Kolektif Güvenlik Anlaşması konusunda Ukrayna’nın bir teklifi oldu: P5+Türkiye ve Almanya. Dün Moskova’da yaptığım temaslarda Rusya Federasyonu’nun buna bir itirazının olmadığı, böyle bir teklifi kabul edebileceklerini gördüm" ifadelerini kullanmıştı.
Garantörlük konusunda ülkelerin belirlenmesinden önce müzakerelerde net anlaşmanın sağlanması ve belli konularda uzlaşılması bekleniyor. Görüşmelerde belirli sonuçlara varılması durumunda garantörlüğün ele alınması amaçlanıyor. Ancak Rusya'nın bu ülkelerin tamamını kabul edip etmeyeceği henüz bilinmiyor.